Иоанн Павел II-нің рухани мұрасы

2 сәуірде 85 мың беттегі бай рухани мұрасын қалдырған Рим Папасы Иоанн Павел II-нің қайтыс болғанына 14 жыл толды. Оған шолу жасайық.

Рим Папасы  Иоанн Павел II бүкіл өмір бойы өзінің танымалдығы үшін уайымдамастан және тыңдаушылардың үміттеріне икемденбей, Құдайдың ақиқатын батыл уағыздады. Ол әлем бүгінгі күні елемейтін және жек көретін христиан дінінің негіздері туралы үлкен сүйіспеншілікпен айтатын. Ол сенім мен адамгершілікке қатысты мәселелерде ымыраға келмей, “ағынға қарсы” жүрді. Сондықтан Құдай бізге Иоанн Павел II арқылы еске салған ең маңызды ақиқаттары туралы тағы да бір рет ойлануымыз керек.                          

Ең маңызды хабарлама

Иоанн Павел II өз понтификатының басында бізге ең маңызды сөздермен жүгінді: “Тәңіріміз Иса айтқандай, үнемі дұға етіп, тоқтатпауымыз қажет (Лк. 18,1 қараңыз). Дұға етіңіз, және дұға сіздің өміріңізді қалыптастыратын болсын. Адам тек нанның арқасында ғана өмір сүрмейді(Мф. 4,4),  және осы уақытша әлемде емес, оның материалдық қажеттіліктерін қанағаттандырып ғана емес, адам адам болады… Адам нанмен ғана емес, Құдайдың аузынан шыққан әрбір сөздің арқасында өмір сүреді.  Егер біз Құдай сөзімен өмір сүргіміз келсе, онда біз дұға етуді тоқтатпауымыз керек! Сіз тіпті сөзсіз дұға ете аласыз. Мені осы жерде немесе басқа бір жерде тыңдағандардың папаның бәрі қарапайым және қағидаға толы шақыртуына құлақ ассын – дұға етуге шақырсын. Бұл ең маңызды хабарлама!” (1979 жылғы 7 маусымдағы уағыздан ).

Оларға ешқандай ақтау жоқ

Әулие Иоанн Павел II Қасиетті Кітап адамның “Құдайды өз ақылымен тану қабілетін анық дәлелдейді: адам тікелей алынған білімі болмаса да, Құдай туралы белгілі бір “білімге” қабілеттілігі бар. Осылайша, “мен сенемін”дегенмен қатар “мен білемін” деген бар. Бұл “мен білемін” дегеніміз Құдайдың бар екеніндігіне және белгілі бір дәрежеде Оның мәніне қатысты”. Ол осындай сұрақ қойды: “Бүкіл әлемді (макро – және микроокосмостың), оның заңдары мен тарихын, оның құрылымын және энергиясын танудағы екпінді прогресі онсыз әлем түсініксіз болып қалатын барлығының ең алғашқы себебін тануысыз қалайша мүмкін екен?” (1985 жылғы 20 наурыздағы уағыздан).

Бұл сұрақтың жауабын табуға тырысып, әулие Иоанн Павел II Римдіктерге арналған жолдаудағы (1,18) “шындықты әділетсіздікпен басатын” адамдар туралы айтты. Әулие Апостол Павел бұл жерде күнәнің кесірінен” олардың ақылсыз жүректері қараңғылыққа түскендігіне” назар аударды. Дана болуға тырысып, олар ақымақ болды” (1,21-22)*. Рим Папасы бұл өлеңдерді былай түсіндіреді: “Киелі Кітапқа сәйкес, мұндай ақымақтық өмірге қауіп төндіреді. Ақымақ иллюзияда өмір сүреді, ол кең білімге иемін деп, бірақ шын мәнінде ол ең маңызды нәрсеге назар аудара алмайды. Осы себепті ол өз ақыл-ойын тәртіпке келтіре алмайды (Притч. 1,7-ні қара) және өзін де, өзінің жақын айналасын да объективті бағалай алмайды. Ақыр соңында, ол “Құдай жоқ” деп мәлімдей бастағанда (Пс. 14[13],1-ді қараңыз), өз білімдерінің тең еместігін анықтайды және олардың шығу тегі мен мақсаттары туралы ақиқатты танудан қаншалықты алыс екенін анық түсінеді” (Fides et ratio, 18).

“Егер адам өзінің ақыл-ойына қарамастан, Құдайды барлығының Жаратушысы деп біле алмаса, онда оның себебі мұндай мүмкіндіктің жоқтығында емес, оның күнә таңдайтын еркін бостандығында”, – деп түсіндіреді әулие Иоанн Павел II (Fides et ratio, 19). 1985 жылғы 17 шілдедегі өзінің уағызында ол “көптеген ғалымдар бүгін, бұрынғыдай, ғылыми зерттеулердің шеңбері мен Құдайдың бар екенін қуанышты, шынайы мойындауы тек қана қол ұстасып қана қоймай, сонымен бірге бір тұтас бола алады деп есептейтінін” айтқан болатын. Рим Папасы әлемнің ең танымал 398 ғалымы қатысқан сауалнаманы да еске түсірді. “Олардың тек 16–сы ғана өздерін сенуші емеспіз деп санады, 15 – агностиктер, ал 367-сі сенушілер” (A.  Eymieu, La part des croyants dans les progrès de la science, 274 бет).

Осылайша, әлемнің атақты ғалымдарының басым көпшілігі – сенушілер. Ақиқатты, ақыл-ой мен сенімді тануға ұмтылатын адамдар үйлесімді бірлікті құрайды. Әулие Иоанн Павел II Құдайға деген сүйіспеншілік пен жеке қарым-қатынас белгіленгенде, Құдай танымы тек сенім деңгейінде ғана өтеді. Құдайдың өзі бізге өзінің Үш бірдей мәнінің құпиясын ашты. “Христос арқылы, айтылған Сөз арқылы, адамдар Әкеге Киелі Рухта қол жеткізе алады және Құдайдың табиғатына қатысушы болады” (Dei verbum, 2). Құдай біз онымен сүйіспеншілікте қосылғанымызды қалайды, және біз мұны ақылмен көмектесетін сенім арқылы, “махаббатпен жүзеге асырылатын сенім арқылы” ғана біле аламыз (Гал.  5,6).

Әулие Иоанн Павел II “сенімнің дәл өзі ғана әркімге өз еркіндігін ең жақсы түрде білдіруге мүмкіндік беретінін айтты. Басқаша айтқанда, еркіндік Құдайға қарсы әрекет ете бастайтынымызды білдірмейді. Бізге өзімізді танытуды іске асыруға мүмкіндік беретін нәрселерді қабылдаудан бас тартуды нағыз еркіндіктің шынайы көрінісі деп санауға бола ма? Сенімнің актісі – адамның өміріндегі ең маңызды таңдау болып табылады және онда еркіндіктің ақиқатқа деген сенімін арттырады және осылай өмір сүру туралы шешім қабылдайды” (Fides et ratio, 13).  

Сеніммен өмір сүру дегеніміз оған күн сайын толықтай сенім арттыруды білдіреді, және Құдайға шексіз сенім білдіре отырып, оның Өсиетте, моральдық заңдарда, шіркеудің оқытуында, Киелі Жазбаның мәтінінде, сондай-ақ таза ар-ождан дауысында көрсетілген еркін орындалуын білдіреді. Сенуші адам күн сайын дұға жасайды, ең болмағанда жамандыққа ұқсайтын нәрсені болдырмайды (1 Фес. 5,22-ні қараңыз), ал күнәға ұшыраған кезде, бірден Құдайдың күнәларды кешірудің керемет сыйына ие болу үшін тәубеге табынудың құпиясын қабылдайды.   

Ар-ождан бойынша өмір сүру

Әулие Иоанн Павел II біздің ар-ожданымыз туралы еске салды: “Екінші Ватикан Соборы ар-ождан -“адамның ең құпия орталығы және ғибадатханасы” деп атайды және былай деп түсіндіреді: “ар-ождан тереңінде адам өзі таңдамайтын заңды ашады, бірақ оған мойынсұну керек және оның дауысы әрдайым оны сүйе білетін және жақсылық жасайтын жерге шақырады, және онда зұлымдықтан аулақ болу керек; ол жүректе бұйрық болып естіледі: осылай жаса, ал одан аулақ бол” (Gaudium et spes, 16). Әрбір адам үшін ар-ождан қағидатты мәнге ие. Ол-біздің ішкі көрсеткішіміз және біздің іс-әрекеттеріміздің төрешісі. “Біздің ар – ожданымыз таза болғаны маңызды, және оның айыптауы жақсылықты жақсылық, ал жамандықты жамандық деп атайтын шындыққа негізделген. Ол «Құдайдың ерік-жігерінің қандай жақсы, қайырымды және кемелді екенін біле» алу қажет (Рим. 12: 2). Ар-ождан адамы болу  – ең алдымен әрбір жағдайда ар-ождан дауысын тыңдай білу және оның ар-дауысының шығуына кедергі келтірмеу дегенді білдіреді, бірақ ол жиі талап етеді және қиын болады; бұл жақсылық жасау дегенді білдіреді, оны өзіңізге және айналаңызға көбейтуді, сондай-ақ ешқашан жамандыққа келіспеуді білдіреді,  –  дейді Иоанн Павел II: «Жамандықтан жеңілме, бірақ жамандықты жақсылықпен жең!» (Рим. 12,21). Ар-ождан адамы болу өзіңнен талап ету, әрбір құлаудан кейін тұру, үнемі Құдайға жүгіну. Ар – ождан адамы болу Құдай Патшалығының – шындық пен өмір, әділдік, махаббат пен бейбітшілік патшалығының құрылысына – біздің отбасымыздағы, біздің қоғамдағы, біздің Отанымыздағы белсенді қатысуды білдіреді. Бұл сондай-ақ қоғамдық істер үшін жауапкершілік, ортақ игілікке қамқорлық жасау, жақындарының қайғы-қасіреті мен мұқтаждықтарына мейірімділік, “бір-біріңнің ауыртпалықтарыңды алып жүріндер”деген Евангелиелік ынтымақтастық рухына сүйіспеншілік  (Гал. 6,2)».

Рим Папасы біздің ар-ожданымыз деморализацияға ұшырамай, Иса Мәсіхтің алдын-ала ескертуіне сәйкес таңдау мүмкіндігіне ие болу үшін, евангелиелік кеңестер мен Құдайдың өсиеттерінен туындайтын бостандықты ашуға мүмкіндік бермеуі үшін, моральдық еркіндікке бой алдырмауы үшін шақырды: “Бүкіл әлемге ие болып, ал жанына өзінің зиянын тигізсе, адамға оның қандай пайдасы бар? Немесе адам өзінің жаны үшін қанша төлей алады?(Мк. 8,36-37)” ( Скочовтағы 1995 жылы 22 мамырдағы уағыздан). 

Ең ұлы қазына

1979 жылғы 2 маусымда Рим Папасы Иоанн Павел II бізге өзінің уағызында Католик Шіркеуі – біздің халқымыздың және бүкіл адамзаттың ең ұлы қазынасы екенін еске салды, өйткені ол бізге “Христосты береді, адам болып табылатын дәл осы ұлы шындықты түсіну кілтін береді. Адамды Христоссыз толық түсіну мүмкін емес. Тіпті керісінше: адам өзін Христоссыз толық түсіне алмайды. Ол кім екенін де, өзінің шынайы қадір-қасиетін де, бейімділігін де, мақсатын да түсіне алмайды. Адам осының бәрін Иса Христоссыз түсіне алмайды… Сондықтан Христосты жер бетіндегі кез келген жердегі адам өмірінен алып тастау мүмкін емес”.    

Рим Папасы біздің рухани халықтық дәстүріміз бен мәдениетіміздегі ең құнды нәрселердің бәрі Иса Мәсіхке негізделгеніне үйреткен. Сондықтан Иоанн Павел II канонизациядан кейін: Иса Мәсіхке және оның шіркеуіне менің көзқарасым қандай? Құдайдың аянынан бізге Құдай Мәсіхте, сондай-ақ жер бетіндегі өмірінде, өлімінде және қайта тірілген кезде шынайы адам болғаны, барлық күнәлар мен өлімнің өзін жеңіп, адамдарды Өздерімен біріктіріп, Шіркеудің ортақтығын құрғаны белгілі. Сондықтан Шіркеу – бұл Мәсіхтің Мистикалық Денесі деп аталатын адамдардың ерекше бірлестігі: “Сіздің денелеріңіз Мәсіхтің мүшелері екендігін білмейсіз бе?” (1Кор. 6,15).”Себебі бізде бір денеде мүшелеріміз көп болғандай, бірақ барлық мүшелерде бір дене емес, біз, көпшілігіміз, Мәсіхтің бір денесін құраймыз, ал басқа біреу үшін басқаны құраймыз” (Рим. 12,4-5). Иса Мәсіхтің Өзі “Шіркеудің денесінің басшысы бар” (Кол. 1,18), ал біз-күнәкар адамдар – оның денесінің мүшелеріміз (1 Кор. 12,27-ні қара). Католик Шіркеуі – оның мейірімділігіне мұқтаж кедей күнәкарлар, бізбен қосылған қайта тірілген Иса Мәсіх болып табылады.

Қайта тірілген Мәсіх құтқаруды қажет ететін барлық күнәкарларды Онымен Шіркеудің ортақтығына қосылуға шақырады (Мф. 9,13-ті қараңыз). Сондықтан Шіркеуі қасиетті, өйткені оның басшысы Мәсіх, бірақ ол Құтқарушы күнәнің құлдығынан босатып, оларды қасиеттілерге  айналдырады. Мәсіх әрбір күнәкарды жақсы көреді, бірақ күнәларды жек көреді, себебі олар адамды ең қорқынышты бақытсыздыққа ұшыратады. Біз үшін Иса Мәсіхпен бірлікте болмай, бақыт пен адам өмірінің мақсаттарына қол жеткізу мүмкін емес, ал бірігу тек оның Мистикалық Денесінде  – Шіркеуде ғана мүмкін. Тек Шіркеудің ортақтығында ғана біз Мәсіхтің өкіну мен Евхаристияның құпияларында барлық кешірімді махаббатын сезіне аламыз, тек сонда тірі Құдайға “жақын” бола аламыз. Шіркеуден бас тартқан адам Мәсіхтің Өзінен бас тартады; Шіркеуді жек көретін әрбір адамды сүйетін және құтқаратын Мәсіхтің өзін де жек көреді.

Шіркеу адамдарының тұтас ұрпақтарының тарихы – бұл жақсылық пен жамандықтың қатал күресінің тарихы, үндеулер тарихы мен сенім үшін азапты өлім,ерлік сенім мен қасиеттілігі, сондай-ақ адам әлсіздігі, құлау мен күнәның тарихы. Мәсіхті күнәлары үшін сатып кеткен әрбір адам кеуіп қалған бұтаққа ұқсайтынын біз есімізде сақтауымыз керек. Иуданы еске түсіретін сатқындықтар әр ұрпақта қайталанады, бірақ Мәсіх әрдайым өзінің уәдесін сақтай отырып, өзінің Шіркеуін құтқаруға алып келеді: “Мен барлық күндері ғасырлар соңына дейін сендермен біргемін” (Мф. 27,20).

Біз қандай да бір күнәға жеңілтектікпен қарамауымыз керек, өйткені кез келген күнә –  адам өміріндегі және шіркеу өміріндегі ең үлкен жамандық. Бірақ біз Мәсіхтің Шіркеуді негіздегенін және кез-келген күнәні жеңу үшін әрдайым сонда бар екенін есте сақтауымыз керек. Сондықтан Шіркеудегі күнәкарлардың сыны Шіркеудің өзін жоққа шығармауы тиіс.  Иуда Мәсіхке сатқындық жасағаны үшін оны жоққа шығарудың мағынасы бар ма?

Әулие Иоанн Павел II 1979 жылы 10 маусымда Краков қаласында болған  уағыз кезінде  бізге осындай сұрақ қойды: “Мәсіх пен Оның адам өміріне  әкелген барлық нәрселерінен бас тартуға бола ма? Әрине, сіз бас тарта аласыз. Адамға таңдау еркіндігі берілген. Адамның Құдайға “Жоқ” деп айтуға құқығы бар. Бірақ негізгі мәселе  – оның мәні неде? Не үшін? Мыңдаған жылдар бойы өмір сүріп жатқанымызды жоққа шығарып, өзімізді және жақындарымызды және бүкіл халықты елестете алатын ерік-жігер мен жүректің осындай құндылығы ақылға қонымды дәлел бола ала ма? Біздің мәдениетіміздің негізін қалыптастырған және әрдайым біздің бірегейлігіміздің бір бөлігі болғаннан  бас тарта аламыз ба?”

Шіркеу  – бұл адамзаттың ең ұлы қазынасы, өйткені ол Иса Мәсіх басшысы болып табылатын Мистикалық Дене, ал біз, күнәкарлар, оның мүшелері болып табыламыз. Біздің құтқарылуымыз бен күнәларымыздың кешірілуі тек осы бірлікте мүмкін бола алады, және Иса Мәсіхтің Шайтанға, күнә мен өлімге деген сүйіспеншілігінің соңғы жеңісінің болуы мүмкін. Шіркеу  – бұл бір дененің тірі мүшелері болатын біздің қауым. Сондықтан Шіркеуге деген махаббат біз үшін табиғи, өйткені қалыпты адам “ешқашан өз тәнін жек көрген емес, бірақ Иеміздің  Шіркеуі сияқты оны құнарландырады және жылытады” (Еф. 5,29).

Аспанды дүр сілкіндіретін күнәлар

Әулие Иоанн Павел II көрсеткендей, біз “жақсылық пен жамандық, өлім мен өмір, өлім мәдениеті мен өмір мәдениеті арасындағы адамгершілікке жатпайтын қайғылы шайқас алдында тұрмыз” (Evangelium vitae 28). 

Аборт

Рим Папасы Құдайдың адам өмірінің қасиеттілігі туралы “Құдайға ғана тиесілі: адамның өміріне қолын көтеретін Құдайдың өзіне қолын көтереді “дейді(Evangelium vitae 9). Ол әрбір адамның өмірі тұжырымдамада басталатынын және бұл – діни немесе идеологиялық нанымдарға тәуелді емес ғылыми белгіленген факт екенін атап өтті. Өкінішке орай, “қазіргі қоғамның маңызды бөлігі – Құдайдан бас тартып, Олсыз жерде өмір сүре алатынын елестетіп, “өз іс-әрекеттерінде сезінген және олардың ақылсыз жүрегін ұғындыратын; өздерін ақылды деп атап, ақымақ болғандар,” – деп  сендірді Иоанн Павел II (Рим. 1,21-22). ( … ) Егер ар-ождан көз сияқты жанға жарық беріп, жамандықты жақсылық деп, ал жақсылықты жамандық деп атаса (Ис. 5,20 қараңыз), ол қауіпті дегенерация мен толық моральдық соқырлық жолына түскен дегенді білдіреді” (Evangelium vitae 24).                                      

Әулие Иоанн Павел II жүктілікті тоқтатуды жексұрын қылмыс (Evangelium vitae 58) деп атады және былай деп жазды:”Петр және оның мұрагерлеріне тапсырылған Иса Мәсіхтің билік күшімен, Католик Шіркеуінің епископтарымен бірігіп отыра, жазықсыз адамның тікелей және қасақана өлтірілгені әрқашан терең аморалдық акт болып табылатынын растаймын” (Evangelium vitae 57). “Жүктілікті тоқтату, оны қалай жүзеге асырылатына қарамастан, – бұл адамның өмір сүруінің бастапқы кезеңінде, ұрықтану мен бала туудың арасындағы кезеңде саналы және тікелей адамның өлтірілуі. ( … ) Адамның өмір табалдырығында өлтірілуі, елестетуге болатын ең кінәсіз адамның өлтірілуі: оны агрессор деп, әсіресе әділетсіз агрессор деп қарастыру мүмкін емес!”(Evangelium vitae 58).

Иоанн Павел II Шіркеудің тарихын еске сала отырып, “бірінші ғасырларда кісі өлтіру үш ауыр күнәдан (жолдан таюшылық пен ойнас жасаумен қатар) тұратын топқа жатты, және өкінген өлтірушінің кешірім алып, шіркеу қауымына қайта оралуына дейін ұзақ және ауыр қоғамдық арылудан өтуі тиіс болғанын атап өтті.  ( … ) Бұл бізді таң қалдырмау керек, өйткені Құдайдың бейнесі бойынша жасалған адамды өлтіру – бұл аса ауыр күнә. Өмірге деген тек Құдайдың билік күші бар!”(Evangelium vitae 54-55).

Жасанды әдіспен және медициналық эксперименттермен ұрықталған балалардың өлтірілуі

Адамның жасанды көбеюінің әртүрлі әдістері туралы айта отырып, әулие Иоанн Павел II олардың моральдық тұрғыдан мүлдем қолайсыз екендігін үйретті, өйткені олар “ерлі-зайыптылардың жыныстық актісінің нағыз адам контекстінен бала тууды тоқтатады; бұдан басқа, ( … ) анасының құрсағында орналастыру үшін қажет эмбриондардың өндірілетін саны көп болады, содан кейін артық эмбриондар деп аталатындар өмірінен айрылады немесе ғылыми және медициналық прогреске қызмет ететін ғылыми зерттеулер үшін пайдаланылады, ал шын мәнінде адам өмірін “биологиялық материал” рөліне тірейді, онымен кез-келген нәрсені жасауға болады” (Evangelium vitae 14).     

Рим Папасы  медициналық эксперименттерде эмбриондар мен адамның ұрықтарын “трансплантациялау үшін немесе тіндердің доноры ретінде” кез келген пайдалануын қатты айыптап, “адамның қадір-қасиетіне қарсы қылмыс” деп атады, өйткені олардың”туған бала сияқты және кез-келген басқа адам сияқты ( … ) құрметтеу құқығы бар; жазықсыз адамдардың өлтірілуіне, тіпті егер оның біреуге пайдасы болса да, мүлдем жол берілмеу керек” (Evangelium vitae 63).

Эвтаназия

Эвтаназия – бұл қайғы-қасіретке толы, көптеген қарт және науқас адамдардың болуы ауыртпалық сияқты сезінетін, тиімділікке бағытталған, әсіресе бай қоғамға тән өлім мәдениетінің ең қайғылы көріністерінің бірі екенін атап өтті әулие Иоанн Павел II (Evangelium vitae 64). Ол Апостолдарға берілген Иса Мәсіхтің беделін қолдана отырып, “эвтаназия адамның ерікті түрде өлтірілуіне моральдық жағынан дұрыс емес бола отырып, Құдай Заңының елеулі бұзылуы болып табылады”, – деп жариялады. ( … ) Эвтаназия практикасында жағдайға байланысты өзіне-өзі қол жұмсауға немесе өлтіруге тән жамандық бар” (Evangelium vitae 65).                  

“Озбырлық пен әділетсіздіктің апогейі –  кейбіреулер (мысалы, дәрігерлер немесе заң шығарушылар) өздеріне кімнің өмір сүруге құқығы бар, ал кімнің өлу керектігін анықтауға билік береді. Эдем бағындағы сияқты осындай азғырушылық пайда болады: жақсылық пен жамандықты білетін Құдай сияқты болу (Жарат.баст.. 3,5 қараңыз)” (Evangelium vitae 66). “Ешкім де, ештеңе де ол эмбрион, ұрық, бала, ересек немесе қарт адам, емделмейтін науқас болса да, жазықсыз адамды өлтіруге құқық бере алмайды, Оның үстіне, ешкім мұндай кісі өлтіру оған немесе басқа адамға қатысты жасауды талап ете алмайды, және ешкім де оған тікелей келісім бере алмайды. Ешқандай биліктің оны мәжбүрлеуге және оған рұқсат беруге құқығы жоқ” (Evangelium vitae 57).                              

“Сонымен, жүктілікті тоқтату және эвтаназия – бұл ешқандай адам заңына сәйкес келмейтін қылмыстар. Осылайша келіп түсетін Заңдар адам ар-ожданына билік ете бермейді, сонымен қатар адамды ар-ождан күшімен оларға қарсы күрделі және нақты талап алдында қояды. Осылайша, жүктілікті тоқтату пен эвтаназияға  жол беретін әділетсіз заң болған жағдайда ешкімге осындай заңға мойынсұну және осындай заңды қабылдайтын қоғамдық пікірді қалыптастыруға қатысуға болмайды, сондай-ақ оны дауыс беру кезінде қолдауға болмайды” (Evangelium vitae 73).

Ұрықтанған балаларды (аборт арқылы немесе жасанды ұрықтандыру нәтижесінде) өлтіруге қандай да бір жолмен жәрдемдесетін әрбір сенуші Шіркеуден шығарылуы тиіс. “Осы қылмысты жасаған, бұл үшін қандай жаза тиесілі екенін біле отырған әрбір адамды, сондай – ақ осы қылмыстың жасалуына көмектескен адамдарды да Шіркеуден аластау керек”, – деп жазады Иоанн Павел II. Осындай қатаң жаза арқылы Шіркеу бұл қылмыс – ең ауыр және ең қауіпті қылмыс екенін көрсетеді, осылайша қылмыскерлерді қарым-қатынас жолын іздестіруге итермелейді. Шіркеуден шығарылу күнәкарлардың жасалған күнәнің ауырлығын түсініп, қажетті өкінішке келіп, Құдайға бет бұру үшін жасалған” (Evangelium vitae 62).

*Дәйексөз Киелі Кітап аудармасынан келтірілген New Russian Translation (NRT) 

Ақпарат көзі: ә. Мечислав Петровский. Әулие Иоанн Павел II-нің рухани мұрасы. Бір-біріңізді жақсы көріңіз, 2015 ж., № 1 (18), 4-9.б.